بهترین روش و تجهیزات آبیاری چیست ؟ چه تجهیزاتی برای هر روش از آبیاری است ؟

در دنیای کشاورزی، آبیاری استفاده از تجهیزات آبیاری به روز به‌عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل برای تأمین و رشد محصولات موردتوجه قرار می‌گیرد. با گسترش جمعیت و نیازهای روزافزون برای تولید محصولات کشاورزی، استفاده بهینه از منابع آبی و تکنولوژی‌های آبیاری ضروری شده است. در این مسیر، تجهیزات آبیاری مانند تجهیزات آبیاری قطره ای مورد استفاده در کشاورزی به‌عنوان پیشرانه‌های توسعه و بهبود کارایی در بخش کشاورزی ظاهر شده‌اند.

از سیستم‌های قدیمی آبیاری با سطل و دیگ تا به‌روزترین فناوری‌های اتوماتیک، این تجهیزات، نقش حیاتی در بهره‌وری آب و افزایش عملکرد محصولات دارند. در این مقاله، به بررسی اهمیت و تأثیرات مثبت تجهیزات آبیاری به روز بر کشاورزی پرداخته و نقش آن در ارتقا سطح زندگی مردم و توسعه پایدار منابع آبی و کشاورزی را بررسی خواهیم کرد.

آبیاری در کشاورزی چیست ؟

آبیاری، یکی از نخستین اقدامات انسانی است که هدف اساسی آن افزایش تولید محصولات کشاورزی است. در فرایند آبیاری با استفاده از تجهیزات آبیاری، حفظ رطوبت خاک به‌گونه‌ای است که از کمبود آب گیاه جلوگیری شود. باید به این نکته توجه داشت که همان‌طور که کمبود رطوبت برای گیاه مشکل‌ساز است

رطوبت زیاد هم مشکلاتی دارد. بنابراین، باید از آبیاری بیش از اندازه پرهیز کرد، زیرا ممکن است منجر به آسیب‌دیدگی گیاه و کاهش عملکرد محصول شود. هدف آبیاری در برخی موارد می‌تواند شامل کنترل دما و رطوبت هوا و کاهش آفات و بیماری‌های گیاهی نیز باشد.

کشاورزی مدرن و روش های نوین آبیاری

در دنیای کشاورزی مدرن، روش‌های آبیاری یکی از عوامل اساسی برای تأمین آب موردنیاز گیاهان و افزایش عملکرد محصولات محسوب می‌شوند. انواع روش‌های آبیاری کشاورزی را می‌توان به سه دسته‌ اصلی، یعنی:

• آبیاری سطحی
• آبیاری زیرزمینی یا زیرسطحی
• آبیاری تحت‌فشار

تقسیم کرد. تفاوت اصلی بین این روش‌ها معمولاً در نوع نیرو و تجهیزات آبیاری است که برای انتقال آب به زمین زراعی استفاده می‌شود. در آبیاری سطحی، آب توسط نیروی گرانش زمین در سطح پخش می‌شود و از هیچ پمپ مکانیکی برای این کار استفاده نمی‌شود. به طور معمول به این نوع آبیاری، آبیاری قطره‌ای بدون پمپ نیز گفته می‌شود. در آبیاری زیرسطحی، آب بر اساس نیروی تراوش در منطقه ریشه، آب‌رسانی می‌شود و به اطراف پخش می‌شود، درحالی‌که در آبیاری تحت‌فشار، آب از طریق یک پمپ در یک شبکه لوله‌کشی، توسط قطره‌چکان‌ها یا آب‌پاش‌ها در مزرعه توزیع می‌شود.

انواع روش‌ های آبیاری سطحی

اگر تصمیم به استفاده از تجهیزات آبیاری سطحی دارید، باید بدانید که این روش عمدتاً در زمین‌های شیب‌دار و مزارع طولانی مورداستفاده قرار می‌گیرد و سه نوع مختلف دارد:

• آبیاری نواری

این روش، سطح مزرعه را به نوارهای آبیاری که در دو سمت نوار بخشی از سطح مزرعه وجود دارد، تبدیل می‌کند. در آبیاری نواری، عرض نوارها به نسبت طول آنها بسیار کوچک‌تر است (تقریباً یک‌دهم، یک بیستم یا یک سی‌ام).

در این روش، شیب عرضی زمین بسیار کم یا حتی بدون شیب است، اما شیب طولی که رواناب بتواند خارج شود، زیاد است. معمولاً از این روش آبیاری برای کاشت گیاهانی که کشت متراکم دارند، استفاده می‌شود، مانند پیاز، نیشکر، گل محمدی، زعفران، سبزیجات و صیفیجات. خاک‌های بافت متوسط با نفوذپذیری بالا برای این روش بسیار مناسب هستند.

• آبیاری کرتی

ساده‌ترین روش آبیاری سطحی، آبیاری کرتی است مه نیازی به تجهیزات آبیاری خاصی نیز ندارد. در این روش، زمین به قطعات مربع یا مستطیل تقسیم می‌شود که هر یک از این مستطیل‌ها یک کرت نامیده می‌شود. با استفاده از خاکریز، مرزهای زمین مشخص می‌شود و در داخل هر کرت، جوی آبی برای آبیاری جریان می‌یابد. همچنین، برای جداکردن کرت‌ها و مرزبندی آنها، دیوارهای کوتاه خاکی ایجاد می‌شود.

اگر خاک مزرعه شما سنگین است و نیاز به نفوذ کامل آب در زمین دارید، آبیاری کرتی گزینه‌ای مناسب است زیرا آب با نفوذ کامل در سطح کرت حفظ می‌شود. این روش از گذشته تاکنون برای آبیاری حبوبات، سبزیجات، برنج، گندم، جو، یونجه، درختان و سایر محصولات استفاده شده است.

• آبیاری جویچه‌ای

در آبیاری جویچه‌ای، جریان آب هر جویچه از طریق کانالی در مزرعه و با استفاده از سیفون یا لوله فراهم می‌شود. باتوجه‌به دبی کانال، می‌توان چند شیار را به طور همزمان آبیاری کرد. جریان آب باید به‌اندازه کافی زیاد باشد تا به ‌سرعت در فارو پیشروی کند تا آبیاری به طور یکنواخت انجام شود. همواره بخشی از آب به دلیل نفوذ عمقی هدر می‌رود، اما اگر جریان مناسبی استفاده شود، این مقدار به حداقل می‌رسد.

انواع روش‌های آبیاری تحت‌فشار

آبیاری تحت‌فشار یکی از روش‌های مدرن آبیاری است که با استفاده از تجهیزات آبیاری خاص خود به صورتی که یک شبکه لوله، آب را از منبع تأمین به محل مصرف با فشار لازم منتقل می‌کند. از جمله مزایای اصلی این روش، صرفه‌جویی در مصرف آب است که اهمیت بسیاری در مدیریت منابع آبیاری و کشاورزی دارد.

• آبیاری قطره‌ای

آبیاری قطره‌ای، یکی از روش‌های نوین و پرکاربرد در آبیاری است که به دلیل قابلیت اجرا در اکثر شرایط آب‌وهوایی و انواع خاک، بسیار مورداستفاده قرار می‌گیرد. در این روش، آب از طریق لوله پلی اتیلن که توسط اتصالات پلی اتیلن به هم متصل شدند یا نوار تیپ آبیاری به پای گیاهان رسیده و با استفاده از تجهیزات آبیاری از قبیل قطره‌چکان‌ها یا سوراخ‌های موجود بر روی نوار آبیاری، به‌صورت دقیق به ریشه‌های گیاهان ریخته می‌شود، به همین دلیل اغلب به آن آبیاری میکرو یا موضعی نیز می‌گوید.

آبیاری قطره‌ای کارآمد است و می‌تواند هدررفت آب را به طور قابل‌توجه کاهش دهد. تحقیقات نشان می‌دهد که این روش می‌تواند تا 95 درصد راندمان آبیاری را افزایش دهد و تلفات آب را به حداقل برساند. با این حال، نیاز به نگهداری دارد و عواملی مانند سختی آب و گرفتگی قطره‌چکان‌ها می‌تواند بر عملکرد آن تأثیر منفی بگذارد.

• آبیاری بارانی

در آبیاری بارانی، آب از طریق لوله‌ها به مرکز زمین منتقل می‌شود و از طریق تجهیزات آبیاری مخصوص این روش مانند آبپاش‌های مانند قطرات باران بر روی گیاهان ریخته می‌شود. این روش برای آبیاری دشت‌ها و زمین‌های با هکتار بالا که به مبادرت به کشت محصولاتی مانند یونجه، گندم، ذرت و غیره هستند، بسیار مناسب است. اما در مناطقی که در معرض بادهای شدید هستند، کارایی این روش کاهش می‌یابد. همچنین، اجرای این روش در زمین‌های با خاک‌های سنگین ممکن است باعث ایجاد روان آب شود. راندمان آبیاری بارانی تقریباً 70-80 درصد است.

آبیاری زیر زمینی یا زیر سطحی

آبیاری زیرسطحی، یک روش است که در آن آب به زیر سطح خاک اعمال می‌شود. این روش به عمق سطح آب زیر زمینی وابسته است و توسط کنترل سطح ایستابی، رطوبت لازم برای ریشه‌های گیاهان فراهم می‌شود. برای اجرای این روش، لایه‌ای غیرقابل‌نفوذ در عمق مناسب از سطح خاک باید وجود داشته باشد.

تجهیزات مورد نیاز برای هر روش آبیاری

برای داشتن محصولات کشاورزی با کیفیت و مطابق با استانداردهای جهانی، آبیاری مناسب و استفاده از روش‌ها و تجهیزات آبیاری حرفه‌ای بسیار اهمیت دارد. در این بخش، به بررسی تجهیزات ضروری برای هر روش معمول آبیاری می‌پردازیم.

تجهیزات انواع روش‌های آبیاری سطحی

در این روش، برای ورود آب به زمین از یک لوله آب با دریچه استفاده می‌شود. گاهی نیز از نهرهایی که به‌عنوان لوله آب عمل می‌کنند، برای ورود آب به زمین استفاده می‌شود.

تجهیزات آبیاری قطره ای

• پمپ یا ایستگاه پمپاژ
• لوله‌های اصلی و فرعی
• فیلتر یا سیستم فیلتراسیون
• قطره‌چکان‌ها
• تایمر آبیاری
• اتصالات و شیرآلات

تجهیزات مربوط به آبیاری بارانی

• پمپ یا دستگاه پمپاژ
• خطوط اصلی و فرعی لوله‌ها
• آبپاش‌ها و انشعابات
• اتصالات و شیرآلات

تجهیزات مربوط به آبیاری زیرزمینی یا زیر سطحی

• حوضچه تصفیه
• شیرهای یک‌طرفه (جلوگیری از برگشت جریان)
• واحد تزریق کود
• شیر تخلیه هوا
• لوله‌های قطره چکان دار
• دبی‌سنج

تجهیزات آبیاری مشترک میان همه روش های آبیاری (لوله جداره چاه ،لوله زهکش …)

از میان تمام تجهیزات انواع روش‌های آبیاری که در بخش قبلی نام‌برده شد، متوجه می‌شویم که لوله‌های پلی‌اتیلن از جمله لوله کاروگیت، لوله پلیکا، لوله جداره چاه، لوله زهکش و… مشترک هستند.

استفاده از لوله‌های پلی‌اتیلن در کشاورزی به عنوان تجهیزات آبیاری به روز، مزایای فراوانی دارد که باعث شده کشاورزان به طور گسترده از این نوع لوله‌ها استفاده کنند. دوام و عمر طولانی، نصب آسان و سریع، استحکام بالا، سبک بودن، انعطاف‌پذیری، مقاومت در برابر سایش و خوردگی، مقاومت در برابر اشعه آفتاب، تنوع بالا، بهداشتی بودن و مضرنبودن بری انسان و گیاهان، مقاومت در برابر باد و باران، مقاومت در برابر ماشین‌آلات کشاورزی و هزینه پایین تنها بخشی از مزایای استفاده از لوله‌های پلی‌اتیلن در کشاورزی هستند.

انتخاب بهترین روش آبیاری با توجه به محصول ، زراعت و منطقه کشاورزی

سیستم‌های آبیاری تحت‌تأثیر شرایط محیطی مانند رطوبت، دما و ویژگی‌های خاک قرار می‌گیرند و می‌توانند به‌وجودآورنده عواقب نامطلوبی مانند سوختگی برگ و پوسیدگی ساقه گیاه شوند. بهتر است سیستم‌های آبیاری مانند بارانی و قطره‌ای برای محصولاتی مانند سبزیجات و میوه‌ها استفاده شود. انتخاب سیستم آبیاری مناسب به ویژگی‌های خاک و محیط‌زیست متکی است. در نهایت، با داشتن اطلاعات لازم درباره خاک، می‌توان بهترین سیستم آبیاری را انتخاب و تأمین مداوم آب را تضمین کرد.

جمع‌بندی

طبق استاندارد های وزارت جهاد و کشاورزی سیستم‌های آبیاری در کشاورزی تحت‌تأثیر شرایط محیطی مانند رطوبت، دما و ویژگی‌های خاک قرار می‌گیرند و می‌توانند به‌وجودآورنده عواقب نامطلوبی مانند آسیب به گیاه و محصولات کشاورزی شوند. بهتر است سیستم‌های آبیاری مانند بارانی و قطره‌ای برای محصولاتی مانند سبزیجات و میوه‌ها استفاده شود. انتخاب سیستم آبیاری مناسب به ویژگی‌های خاک، هر محصول و محیط‌ زیست متکی است و با داشتن اطلاعات لازم درباره هر یک، می‌توان بهترین سیستم آبیاری را انتخاب کرد.

سؤالات متداول

چرا آبیاری و تجهیزات آبیاری در کشاورزی اهمیت دارد؟

آبیاری در کشاورزی اهمیت دارد زیرا این عمل باعث حفظ رطوبت خاک و جلوگیری از کمبود آب در گیاهان می‌شود که منجر به افزایش تولید محصولات کشاورزی می‌شود.

تجهیزات آبیاری و روش آبیاری نواری برای چه نوع خاک‌ها و گیاهانی مناسب است؟

روش آبیاری نواری برای خاک‌هایی با بافت متوسط و نفوذپذیری بالا مناسب است و برای کشت گیاهانی مانند پیاز، نیشکر، گل محمدی، زعفران، سبزیجات و صیفی‌جات استفاده می‌شود.

تجهیزات آبیاری موردنیاز آبیاری قطره‌ای چه هستند؟

تجهیزاتی که برای آبیاری قطره‌ای نیاز است شامل پمپ یا ایستگاه پمپاژ، لوله‌های اصلی و فرعی، فیلتر یا سیستم فیلتراسیون، قطره‌چکان‌ها، تایمر آبیاری و اتصالات و شیرآلات می‌شود.