استخر کشاورزی، در زمینهای کشاورزی یا باغ ساخته میشود و جنس آن به طور معمول از سیمان است. ساخت استخر با بلوک ارزانترین روش برای ساخت استخرهای کشاورزی است. به طور معمول، مقاومت و تحمل استخرهایی که با بلوکهای سیمانی ساخته میشوند، بیشتر است و توانایی بالاتری برای نگهداری آب کشاورزی دارند.
استخرهای کشاورزی ممکن است با هدف ذخیره آب کشاورزی به دو سایز بزرگ و خیلی بزرگ، دو کاربره جهت استفاده تفریحی و آبیاری باغ و برای استفاده از حوضچههای پرورش ماهی ساخته شوند. شما با شناخت مراحل ساخت استخرهای کشاورزی میتوانید استخر خودتان را به بهترین نحو بسازید. ما در این مقاله، به طور کامل مراحل ساخت استخرهای کشاورزی را معرفی میکنیم.
- 1. استخر کشاورزی چیست؟
- 2. دلایل نیاز به ساخت استخر کشاورزی
- 3. خاک و زمین مناسب برای ساخت استخرهای کشاورزی
- 4. محاسبه حجم اندازه برای ساخت استخر کشاورزی
- 5. لوازم و تجهیزات مورد نیاز برای ساخت استخر کشاورزی
- 6. مراحل ساخت استخر کشاورزی
- 7. انواع استخر کشاورزی
- 8. تعمیر و نگهداری استخر کشاورزی
- 9. مراقبتهای ویژه برای فصول سرد
- 10. سخن پایانی | مراحل و پیش نیاز های ساخت استخر کشاورزی
استخر کشاورزی چیست؟
شما برای شما هم این سوال پیش آمده باشد که استخر کشاورزی چیست و چه کاربردی دارد؟ در این قسمت ما قصد داریم تا این سوال را پاسخ دهیم و استخرهای کشاورزی را به شما معرفی کنیم. از آنجایی که کمبود منابع آبی، یکی از بزرگترین مشکلات بخش کشاورزی به شمار میرود، باید از روشهایی استفاده کرد تا این منابع به طور بهینه مصرف شوند.
ساخت استخرهای کشاورزی با هدف ذخیره آب مورد نیاز برای کشاورزی، یکی از این روشها است. برای ساخت اینگونه استخرها، باید ابتدا مساحت زمین کشاورزی و سپس بودجه کشاورز بررسی شود تا استخری متناسب با آنها ساخته شود. این استخرها باعث میشوند آب حاصل از برف و باران ذخیره شود تا در هنگام بحران کمآبی، کشاورز بتواند از آنها استفاده کند.
این استخرها، ورودیهایی دارند تا جریان ورودی و خروجی برای تخلیه آب اضافی، تنظیم شود. آبیاری زمینهای کشاورزی، باغات و دام، از مهمترین کاربردهای استخرهای کشاورزی به شمار میرود. همچنین این استخرها میتوانند یک منبع مناسب برای ذخیره آب در شهرها و روستاها باشند. از موارد دیگر استفاده از این استخرها میتوان به پرورش جانوران آبزی مانند ماهی، گیاهان آبزی، صدف و جلبکهای استخر، احداث دریاچههای تفریحی، قایقسواری و ماهیگیری و مصارف تفریحی و زیبایی در باغ، مزرعه یا حیاط اشاره کرد.
دلایل نیاز به ساخت استخر کشاورزی
یکی از روشهای مدیریت منابع آبی، احداث استخر کشاورزی برای ذخیرهسازی آب است. این استخرها علاوه بر ذخیره منابع آب، موجب بهرهبرداری درست و بهینه از آنها نیز میشوند. در این قسمت ما به بررسی دلایلی میپردازیم که نشان میدهند احداث استخرهای کشاورزی ضروری و لازم است.
-
مدیریت مصرف آب:
بزرگترین مصرفکننده آب در کشور ما، بخش کشاورزی است. اما از آنجایی که کشور ما در منطقه خشک و کمآب قرار دارد، تأمین آب مورد نیاز برای این بخش، بسیار دشوار است. به همین دلیل میتوان گفت مدیریت مصرف آب، از دلایل اصلی ساخت استخرهای کشاورزی به شمار میرود.
-
مقابله با کمآبی:
در کشور ما، میانگین بارش حدود ۲۵۰ میلیمتر در سال است. در صورتی که میانگین جهانی بارندگی، ۷۵۰ میلیمتر است. این میزان بارندگی منطقه و زمان یکسانی ندارد و به همین دلیل برای فعالیتهای کشاورزی مناسب نیست. برای حل این مشکل و استفاده بهینه از آب، باید در فصلهای پرباران، آب را ذخیره کنیم تا بتوانیم در فصلهای کمباران، از آنها برای فعالیتهای کشاورزی و آبیاری درختان استفاده کنیم. برای این کار، نیازمند ساخت استخر کشاورزی هستیم.
-
توزیع زمانی آب:
در مناطقی مانند چاهها و قنوات، منابع اشتراکی آب، دارای محدودیت در سیکلهای آبیاری هستند. برای تنظیم زمان آبیاری متناسب با نیاز محصولات کشتشده، لازم است تا ذخیره آب صورت گیرد. به همین دلیل میتوان گفت استخرهای کشاورزی، بخش بسیار مهمی از سیستم آبیاری کارآمد هستند.
-
آبیاری گیاه در زمان مناسب:
نیاز گیاه به آب در طول روز بیشتر است. زیرا سرعت رشد و متابولیسم گیاه افزایش پیدا میکند و ریشه گیاه برای جذب آب، آمادهتر است. به همین دلیل برای افزایش بهرهوری تولید محصول، میتوان در شب، آب را ذخیره کرده و در روز از آن استفاده کرد.
علاوه بر این برای جلوگیری از تبخیر آب در فصول گرم سال، میتوان آبیاری را از ساعات گرم روز به ساعات خنک صبح منتقل کرد. با انجام این کارها، به میزان زیادی از هدررفتن آب جلوگیری میشود. با احداث استخرهای کشاورزی، انعطافپذیری سیستم آبیاری بیشتر میشود و آبیاری را نیز میتوان در ساعات دلخواه انجام داد.
-
نیاز به حجم بالای ذخیره آب:
با گسترش فعالیتهای کشاورزی، مصرف آب در این حوزه نیز افزایش پیدا کرده است. به همین دلیل لازم است تا حجم بالایی از آب برای فعالیتهای کشاورزی ذخیره شود. زمانی که هزینه سرمایهگذاری در پروژههای آبیاری نوین کشاورزی، رقمی منطقی و قابل قبول باشد، میتوان گفت این پروژهها دارای مزایای اقتصادی است.
خاک و زمین مناسب برای ساخت استخرهای کشاورزی
یکی از مهمترین مراحل ساخت استخر کشاورزی، انتخاب محل مناسب است. در هنگام انتخاب محل مناسب برای ساخت استخر کشاورزی، باید به عواملی مانند دسترسی به منابع آب، نوع خاک، شیب زمین و مناطق سیلخیز توجه زیادی شود تا استخری کارآمد و پایدار ساخته شود. در این بخش ما نکاتی را که در هنگام انتخاب خاک و زمین مناسب استخر باید به آنها توجه کنید را بررسی میکنیم.
-
نوع خاک:
خاک منطقهای که قرار است استخر کشاورزی در آن احداث شود، باید قابلیت جلوگیری از نشت آب را داشته باشد. خاکهای سنگین و رسی، توانایی زیادی در نگهداشتن آب دارند و به همین دلیل مناسبتر هستند. اما خاکهای سبک و شنی، نفوذپذیری بالایی دارند و برای احداث استخر مناسب نیستند. توصیه میشود قبل از انتخاب مکان احداث استخر، با یک کارشناس خاکشناسی مشورت کرده و کمک بگیرید.
-
دسترسی به منابع آب:
استخرهای کشاورزی باید در محلی احداث شوند که دسترسی مداوم و آسانی به منابع آبی مانند رودخانه، چاه و قنات داشته باشند. علاوه بر این باید از پایدار بودن منابع آبی در طول سال نیز اطمینان حاصل کنید تا با خشکسالیهای فصلی دچار مشکل نشوید. برای استفاده از آبهای زیرزمینی باید سطح آب را به دقت بررسی کرده و مجوزهای لازم را دریافت کنید.
-
دوری از مناطق سیلخیز:
در مناطقی که احتمال سیل و روانابهای شدید وجود دارد، احداث استخرهای کشاورزی میتواند مشکلات زیادی را ایجاد کند. زیرا این سیلابها موجب پر شدن سریع و غیر قابل کنترل استخر میشوند و به سازهای آن نیز آسیب میرسانند. بنابراین مناطقی که جریانهای سطحی ایمن دارند و سیلخیز نیستند را برای احداث استخر انتخاب کنید.
-
بررسی شیب زمین:
شیب زمین نیز از موارد بسیار مهم برای ساخت استخرهای کشاورزی است. زیرا شیب مناسب باعث میشود جریان آب به سمت استخر هدایت شود و نیاز کمتری به پمپاژ آب باشد. زمینهای با شیب زیاد میتوانند باعث ایجاد مشکلاتی مانند تخریب سازههای استخر و فرسایش خاک شوند. به همین دلیل توصیه میشود مکانی را انتخاب کنید که شیب ملایمی دارد.
-
نزدیکی به زمینهای زراعی:
نزدیک بودن محل استخر به زمینهای زراعی، نکته دیگری است که در هنگام انتخاب مکان مناسب، باید به آن توجه شود. نزدیک بودن آنها باعث میشود تلاش و هزینه کمتری برای انتقال آب به مزارع نیاز باشد. همچنین تبخیر و اتلاف آب در مسیر انتقال نیز کاهش پیدا میکند. در صورتی که زمینهای کشاورزی پراکنده باشند، باید استخر در مرکزیترین نقطه ساخته شود. با این کار دسترسی به زمینها آسانتر میشود.
محاسبه حجم اندازه برای ساخت استخر کشاورزی
به طور معمول با استفاده از فرمولهای سادهای میتوان حجم استخر کشاورزی را محاسبه کرد. برای محاسبه این فرمولها، مقدار آب مورد نیاز برای مصرف در کشاورزی، ارتفاع آب در استخر برای تعیین حجم و نیازهای روزانه، لازم است تا محاسبه شوند. این فرمول به این صورت است که برای محاسبه مساحت قاعده استخر برحسب متر مربع، باید حجم استخر بر حسب متر مکعب و ارتفاع آب بر حسب متر در هم ضرب شوند.
لوازم و تجهیزات مورد نیاز برای ساخت استخر کشاورزی
قبل از شروع پروژه احداث استخر کشاورزی باید لوازم و تجهیزاتی که برای ساخت استخر لازم است را تهیه کنید. زیرا ممکن است با شروع کار، با مشکل نبود تجهیزات روبرو شوید و پروژه به مدت زیادی به تعویق بیفتد. علاوه بر این ممکن است به علت هزینه زیادی برخی از لوازم و تجهیزات، امکان خرید یا اجاره آنها در هر زمانی میسر نباشد. به همین دلیل توصیه میشود ابتدا لیست تجهیزات مورد نیاز را از مسئول پروژه دریافت کنید و سپس از امکان استفاده از آنها در حین کار مطمئن شوید.
با خرید لرزه گیر صنعتی و استفاده از آن، تجهیزات در قسمتهای مختلف خطوط لوله به صورت ثابت قرار میگیرند و لرزشها را به طور کامل قطع میکند. لوله مانیسمان، لولهای است که استحکام مکانیکی بالایی دارد و در برابر حرارت، خوردگی و فشارهای بالا مقاوم است. خرید لوله مانیسمان ، برای ساخت استخرهای کشاورزی لازم است و به مقاومت آنها کمک میکند.
یکی دیگر از تجهیزات مورد نیاز، سپتیک فاضلاب است. خرید سپتیک فاضلاب و استفاده از آن در ساخت استخرهای کشاورزی، باعث کاهش آلودگی و مواد آلی میشود و کیفیت آب را افزایش میدهد.از دیگر لوازم مورد نیاز میتوان به لوله گازی خانگی، لوله اسپیرال آهنی، رینگ و فلنج اشاره کرد. لوله گازی خانگی را میتوانید از نمایندگیهای فروش لوله گازی خانگی تهیه کنید. برای اطلاع از قیمت و خرید لوله اسپیرال آهنی و خرید رینگ و فلنج، میتوانید به شرکتهای تخصصی ساخت این محصولات مراجعه کنید.
مراحل ساخت استخر کشاورزی
در این قسمت، مراحلی که برای ساخت استخر کشاورزی لازم است را بررسی میکنیم.
-
نقشهبرداری و طراحی نقشه:
اولین قدم برای ساخت استخر کشاورزی، نقشهبرداری از محیطی است که قرار است استخر در آن ساخته شود. در این مرحله باید از افرادی که تخصص زیادی در این زمینه دارند، کمک بگیرید تا نقشهبرداری محیط به طور کامل و درست انجام شود. شما همچنین باید به جمعآوری اطلاعات بپردازید، زیرا تأثیر زیادی در روند طراحی و ساخت استخر دارد.
اما متأسفانه بسیاری از افراد به این موضوع که از اقدامات بسیار مهم است، توجهی نمیکنند. احداث استخر کشاورزی، کار راحتی برای شما نخواهد بود. به همین دلیل شما باید از دانش و مهارت افراد متخصص در این زمینه کمک بگیرید.
-
کفسازی استخر کشاورزی:
مرحله بعدی بعد از نقشهبرداری از محیط و خاکبرداری، کفسازی است. در این مرحله باید کفسازیهای لازم برای استخر انجام شود. برای کفسازی استخر کشاورزی، کف استخر باید با قلوهسنگهای بزرگ پوشانده شود. این کار، مقاومت کف استخر را افزایش میدهد و نیاز به دقت و توجه زیادی دارد.
-
نصب آرماتورها:
استفاده مقطعی از آرماتورها باعث جلوگیری از جدا شدن دیواره از کف استخر میشود. آرماتورها را به صورت حرف L انگلیسی قرار دهید تا در دیواره و کف استخر، استحکام لازم ایجاد شود. نکته دیگر در هنگام نصب آرماتورها، قرار گرفتن در فاصلههای منظم است که باید به آن توجه کنید. بعد از نصب موفق آرماتورها، زمان بتنریزی در کف استخر است. توصیه میشود برای بتنریزی کف استخر، از بتنهایی که عیار بالایی دارند، استفاده کنید. زیرا میتوانند استحکام و مقاومت کف استخر را افزایش دهند.
-
پیادهسازی دیواره استخر:
پس از ساخت کف استخر، نوبت پیادهسازی و اجرای دیوارهای استخر است. این مرحله نیازمند دقت بالایی است زیرا هر گونه اشتباهی میتواند مشکلات و آسیبهای زیادی را به وجود آورد. به همین دلیل دقت کنید تا کف استخر به خوبی به دیوارهها متصل شوند تا استخر بتواند عملکرد و کارایی مناسبی داشته باشد.
برای دیوارهای استخر کشاورزی، میتوانید علاوه بر بلوکهای مقاوم، از سیمانهایی با قدرت چسبندگی بالا نیز استفاده کنید. از مواد با کیفیت بالا برای ساخت استخر خود استفاده کنید. زیرا مواد بیکیفیت به مرور زمان دچار مشکل و ایجاد هزینههای زیاد میشوند.
-
سیمانکاری و نصب تجهیزات:
برای سیمانکاری استخر، از موادی با کیفیت مناسب استفاده کنید. سیمانکاری استخر باعث میشود تمام منافذ باقیمانده در بین مصالح لایههای قبلی، پر شود. با اتمام عملیات سیمانکاری، نوبت نصب تجهیزات کشاورزی است. تجهیزات و لوازمی که در استخر شما به کار برده میشوند، مطابق و وابسته به بودجه شما هستند. برای نصب آنها نیز باید از افرادی با مهارت و تخصص بالا کمک بگیرید تا نتیجه مناسب و مطلوب شما باشد. علاوه بر نصب صحیح تجهیزات، آببندی درست اتصالات بهکاررفته در استخر نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.
انواع استخر کشاورزی
روشها و متریالهای مختلفی را میتوان برای ساخت استخر کشاورزی استفاده کرد. در این قسمت ما انواع مختلف استخرهای کشاورزی را به شما معرفی میکنیم.
-
استخرهای بتنی:
این استخرها، با حفاری در داخل زمین و بتنریزی کف آن ساخته میشوند. از مصالحی مانند سیمان و بتن نیز برای عایقبندی آنها استفاده میشود. استخرهای بتنی، از استخرهای رایج در ایران هستند. باید از پمپ برای انتقال آب این استخرها استفاده شود. ممکن است این استخرها به صورت خاکی ساخته شده و با لایه پلاستیک بزرگ، عایق شوند. اما این روش عمر زیادی ندارد و توصیه میشود از این روش استفاده نکنید.
-
استخرهای ژئوممبران:
این استخرها پس از حفاری با یک نوع پوشش پلیمری به نام ورق ژئوممبران پوشیده میشوند که نیاز به هزینه بیشتری دارد. برای انجام این روش باید از متخصصان و مواد اولیه مخصوص استفاده شود.
-
استخرهای فایبرگلاس:
از مواد فایبرگلاس، برای ساخت این استخرها استفاده میشود. این مواد در برابر شرایط آبوهوایی مختلف، مقاوم هستند. اما به طور معمول این استخرها احداث نمیشوند زیرا نیازمند هزینههای زیادی هستند.
-
استخر با بلوک سیمانی:
به طور معمول برای ساخت استخرهای کوچکتر، این نوع استخرها احداث میشوند زیرا هزینه کمتری نسبت به سایر استخرها دارد. استخرهایی که با بلوک سیمانی ساخته میشوند، ممکن است در برابر نشت آب و ترکخوردگی دچار آسیب شوند. این استخرها، بهترین روش برای آبیاری با لوله پلی اتیلن هستند. به همین دلیل با احداث این استخرها، میتوان از اتصالات پلی اتیلن استفاده کرد. در بیشتر مناطق ایران، از این روش برای ساخت استخر استفاده و با ایزوگام و قیر، عایقبندی انجام میشود.
-
استخرهای پلی اتیلن:
استخرهای پلی اتیلن، همان استخرهای پیشساخته با مواد پلی اتیلن هستند که امروزه تبلیغات زیادی برای اجرای آنها انجام میشود. این استخرها یا با حفر زمین یا در سطح زمین ساخته میشوند. از آنجایی که ساخت این استخرها، نیاز به هزینه زیادی دارد و کشاورزان از کیفیت آن اطمینان ندارند، کمتر از آن استفاده میشود.
تعمیر و نگهداری استخر کشاورزی
نگهداری صحیح و تعمیرات منظم استخر کشاورزی، موجب حفظ عملکرد بهینه و افزایش طول عمر مفید آنها میشود. در این قسمت قصد داریم به بررسی مراحل و نکات تعمیر استخرهای کشاورزی بپردازیم.
- بررسی و تشخیص مشکلات: قبل از انجام هر گونه تعمیری، ابتدا استخر کشاورزی باید به طور کامل مورد بررسی قرار بگیرد. با این کار، مشکلات و آسیبها به طور کامل شناسایی میشوند. بررسی استخر شامل مواردی مانند بررسی نشت آب، آسیبهای سطحی، ترکها، نقاط ضعف ساختاری و سایر آسیبها است.
- تعمیر ترکها و نشتها: در صورتی که نشت آب یا ترک در بدنه استخر وجود داشته باشد، لازم است تا هر چه زودتر تعمیر و ترمیم آن انجام شود. برای این کار، باید از روشها و تجهیزات مناسب استفاده کنید و از مهار شدن محل نشت آب، اطمینان حاصل کنید.
- تعویض قطعات آسیبدیده: با آسیب دیدن قطعاتی مانند شیرآلات، پمپها و انواع لولهها مانند لوله پی وی سی، لوله کاروگیت، لوله سیاه آهنی، لوله گالوانیزه و …، باید به سرعت اقدام به تعویض آنها کنید.
- پوشش و نگهداری سطح استخر: مرحله مهم دیگر، بررسی و تعمیر سطح استخر است. در صورتی که پوشش داخلی استخر کشاورزی دچار آسیب شده باشد، باید نسبت به تعمیر یا تعویض آن اقدام کنید.
مراقبتهای ویژه برای فصول سرد
استخر کشاورزی، در فصلهای سرد سال نیاز به مراقبتهای ویژه و مخصوصی دارد تا دچار آسیب نشود. یکی از این مراقبتها عایقبندی پمپ آب است. برای این کار ابتدا باید استخر باغ را بپوشانید و سپس همه تاسیسات استخر شامل پمپ را عایقبندی کنید. برای نگهداری از استخر، سبد آن را به طور مرتب بررسی کنید و در صورت پر شدن کیسهها، آنها را خالی کنید. برای از بین رفتن بوی بد کلر نیز میتوانید روی استخر را باز بگذارید.
سخن پایانی | مراحل و پیش نیاز های ساخت استخر کشاورزی
طبق توصیه سازمان محیط زیست و وزارت جهاد و کشاورزی احداث استخرهای کشاورزی، یکی از راههای استفاده بهینه از منابع آبی است. این استخرها به کشاورزان کمک میکنند تا بتوانند در فصول گرم سال و مواقعی که بحران کمآبی وجود دارد، آب مورد نیاز برای کشاورزی را تأمین کنند. ما در این مقاله نکات لازم برای انتخاب محل مناسب احداث استخر و مراحل ساخت آن را بررسی کردیم.
انواع مختلفی از استخرهای کشاورزی وجود دارد که شما میتوانید با بررسی ویژگیهای آنها، نوع استخر مناسب خود را انتخاب کنید. برای ساخت استخرهای کشاورزی، از مصالح و مواد باکیفیت استفاده کنید تا استخر عملکرد مناسب و قابل قبولی داشته باشد. پس از ساخت استخر نیز به نکات مراقبتی آن به خصوص در فصول سرد سال توجه کنید و از آنها غافل نشوید.